"طراحی خیابان شهری مبتنی بر قابلیت شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی " نمونه موردی: خیابان امام خمینی ِشهر یزد، حدفاصل میدان شهید بهشتی و میدان امیر چخماق

امروزه در سراسر جهان توجه به جنبه های انسانی و نیاز به ارتقای کیفی عرصه های عمومی افزایش یافته-است. در این راستا در میان کیفیت های متعدد مطرح شده، یکی از کیفیات مهم، کیفیت خاطره انگیزی محیط در مراحل مختلف شکل گیری، ثبت، تداعی و انتقالِ خاطرات فردی یا جمعی می باشد. از میان این مراحل، نقش قلمروهای عمومی در مرحله شکل گیری و ثبت خاطره جمعی به نسبتِ مراحل تداعی و انتقال از اهمیت بیشتری برخوردار است. با وجود این اهمیت، توجه نظریه پردازانِ دهه های اخیر در حوزه خاطرات جمعی، نشان از فقر شکل گیری و ثبت خاطره جمعی در قلمروهای عمومی دارد که با ادامه این روند، ذهن انسان در ارتباط متقابل با محیط خود با مشکلات اساسی چون حس گم گشتگی، بی ریشه بودن و از دست دادن بخشی از زندگی خود روبرو خواهد شد. این امر لزوم توجه ویژه به ایجاد قابلیت شکل گیری و ثبت خاطره جمعی در قلمروهای عمومی را مطرح می سازد. با وجود این تلاش چشم گیر علمی و عملی در جهت ایجاد قلمروهای عمومی که بتوانند بستری برای شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی باشند، صورت نپذیرفته است. در میان قلمروهای عمومی، طراحی خیابان های شهری، به عنوان اولین و مهمترین قلمرو عمومیِ مرتبط با زندگی اجتماعی مردم ؛ در جهت ایجاد قابلیت شکل گیری و ثبت خاطره جمعی، از حساسیت و ظرافت خاصی در میان قلمروهای عمومی برخوردار است. با توجه به کلیات مطرح شده در متونِ خاطره جمعی، به نظر می رسید که خیابان امام خمینی شهر یزد، حدفاصل میدان مجاهدین و میدان میرچخماق، به عنوان یک خیابان شهری فعال و قدیمی ترین خیابان شهر، در طول یک قرن عمر خود، بایستی انباشتی از خاطرات جمعی در ذهن شهروندان یزدی داشته باشد اما نتایج مطالعات اکتشافی عکس این موضوع را نشان داد. با توجه به طرح مسئله نظری و عملی مطرح شده، ایجاد بستری مبتنی بر قابلیت شکل گیری و ثبت خاطره جمعی در قلمروهای عمومی بویژه خیابان شهری، هدف کلان تئوریک این پژوهش و ایجاد این قابلیت در خیابان امام خمینی ِشهر یزد، در محدوده نام برده از طریق طراحی خیابان بر مبنای نتایج تئوریک به دست آمده، هدف کلانِ عملیاتی پژوهش می باشند. سوالاتی که در راستای پاسخگویی به آن ها در این تحقیق گام برداشته می شود، عبارتند از: 1. عوامل موثر در شکل گیری و ثبت خاطره جمعی کدام است؟ 2. مراحل شکل گیری و ثبت خاطره جمعی، در ذهن جمعی مردم، در قلمروهای عمومی به چه صورت است؟ 3. از چه طریق می توان بستر شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی، در خیابان شهری ایجاد کرد؟ 4. آیا خیابان امام خمینی یزد _حد فاصل میدان شهید بهشتی تا میدان میرچخماق _ توانسته است بستری برای شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی در ذهن شهروندان یزدی باشد؟ 5. در این مسیر، چرا خیابان امام خمینی یزد _حد فاصل میدان شهید بهشتی تا میدان میرچخماق _ نتوانسته-است بستری برای شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی در ذهن شهروندان یزدی باشد؟ 6. چگونه می توان با استفاده از عناصر منظر شهری، در محدوده مورد نظر، بستر شکل گیری و ثبت خاطرات جمعی را در ذهن شهروندان یزدی ایجاد کرد؟ این پژوهش، کمی-کیفی با ماهیت اکتشافی، تفسیری و از نوع توسعه ای-کاربردی می باشد. تکنیک گردآوری داده ها، مطالعات اسنادی-کتابخانه ای و مطالعات میدانی در ابعاد فیزیکی، اجتماعی و ادراکی به صورت برداشت نقشه شناختی در قلمرو مکانی مورد نظر بوده است. برای برداشت نقشه های شناختی نیز از تکنیک پرس و جو استفاده گردیده است. در این پژوهش، با شناسایی سازه ها و متغیرهای مفهوم خاطره جمعی و روابط کلی مابین آن ها، تعریف عملیاتی جامع تری نسبت به تعاریف پیشین، برای این مفهوم ارائه گردیده است. یافته دیگر تحقیق، چگونگی شکل گیری خاطره جمعی و ثبت آن در ذهن جمعی مردم و روابط علی و معلولی مابین آن ها به طور عام در مورد انواع قلمروهای عمومی است. یافته های عام مرتبط با انواع قلمروهای عمومی، در مسیر ایجاد قابلیت شکل گیری و ثبت خاطره جمعی در خیابان شهری، خاص گردیدند که این امر خود مستلزم ریز مسیری از شکل گیری و ثبت خاطره جمعی در قلمروهای عمومی بود. بر مبنای چهارچوب نظری استخراج شده، قابلیت قلمرو مکانی تحقیق برای شکل گیری و ثبت خاطره جمعی و چرایی عدم بروز این قابلیت در تصویر ذهنی شهروندان یزدی مورد بررسی قرار گرفت و در انتها بر اساس چارچوب مذکور، طراحی محدوده مورد نظر در جهت ایجاد این قابلیت از یافته های دیگر تحقیق می باشند. واژه های کلیدی: خاطره جمعی، شکل گیری خاطره جمعی، ثبت خاطره جمعی، تجربه اجتماعی، تجربه فیزیکی، احساس خاطره انگیز، خیابان شهری.